سیماى مسجد کوفه در آیینه‏ى آیات و روایات

آیات فراوانى از قرآن کریم به مسجد کوفه مربوط مى‏شود که به شمارى از آنها اشاره مى‏شود
وَ اصنَعِ الفُلکِ بِاَعیُنِنا وَ وَحینا
خداوند به حضرت نوح (علیه‏السلام) وحى فرمود
کشتى را به یارى ما (در حضور ما) و به فرمان ما بساز
امام صادق (علیه‏السلام) فرمود
حضرت نوح (علیه‏السلام) فرمود
حضرت نوح (علیه‏السلام) نجار بود او نخستین کسى است که کشتى ساخت، او 950 سال قوم خود را ارشاد و هدایت کرد، آنها همه‏اش او را مسخره کردند، پس از خدا خواست که احدى از آنها را روى زمین باقى نگذارد. خدا به او وحى کرد که کشتى را بسازد
فَعَمِلَ نُوحٌ سَفیَنتهُ فى مسجِد الکلُوفةِ بِیَدِهِ، فَاتى بِالخَشَبِ مِن بُعدٍ حَتّى فَرَغَ مِنها
حضرت نوح کشتى را با دست خود در مسجد کوفه ساخت و تخته‏ها را از راه‏هاى دور آورد تا کار ساختن کشتى به اتمام رسید
حَتّى اِذا جاءَ اَمرُنا وَ فارَ التّنّوُرُ
تا هنگامى که فرمان ما فرا رسید و از تنور آب جوشید
امیرمؤمنان (علیه‏السلام) در ضمن شمارش ویژگى‏هاى مسجد کوفه فرمود
فیهِ نَجَرَ نوُحٌ سَفینَنَةُ، و فیهِ فارَ التّنّورُ، و بهِ کانَ بَیتُ نوُحٍ و مَسجِدُهُ، وَ فى زاویَتهِ الیُمنى فارَ التّنّوُرُ
حضرت نوح کشتى‏اش را آن جا ساخت، از تنور نیز همان جا آب جوشید. خانه‏ى نوح و محل عبادت او نیز آن جا بود. در زاویه‏ى راست آن آب از تنور جوشید
امام باقر (علیه‏السلام) نیز در این رابطه فرمود
مسجدُ کوُفانَ فیهِ فارَ التّنّورُ، نُجِرَتِ السَّفینةُ، و هُوَ سُرَّةُ بابِلَ وَ مَجمَعُ الاَنبیاءِ
در مسجد کوفه از تنور آب جوشید کشتى آن جا ساخته شد، آنجا ناف بابل و محل اجتماع پیامبران است
امام باقر (علیه‏السلام) در حدیث دیگر با تفصیل بیشترى فرمود
مَسجِدُ کوُفانَ رَوضَةٌ مِن ریاضِ الجَنّة، صلّى فیهِ الفُ نَبىٍّ وَ سَبعوُنَ نَبیّاً، وَ مَیمَنَتُهُ رَحمَةٌ و مَیسرِتُهُ مَکرٌ، فیهِ عَصا موسُى و شَجَرةُ یَقطینَ و خاتَمُ سُلیمانَ، و مِنهُ فارَ التّنّوُرُ و نَجَرتِ السَّفینَةُ و هِىَ صُرَّةُ(38) بابِلَ و مَجمَعُ الانبَیاءِ
مسجد کوفه باغى از باغهاى بهشت است، هزار و هفتاد پیامبر در آن نماز گزارده، سمت راست آن رحمت و سمت چپ آن نیرنگ مى‏باشد. عصاى حضرت موسى، درخت کدوى (حضرت یونس) و انگشترىِ حضرت سلیمان در آن است
تنور از آن جا جوشید، کشتى در آن جا ساخته شد. آن جا قلّه‏ى شرف بابل و خیمه‏ى اجتماع پیامبران است
بر اساس روایات این تنور همان تنور حضرت آدم (علیه‏السلام) بود که بعدها به حضرت نوح (علیه‏السلام) منتقل شد و محل فعلى آن در شمت راست کسى است که از باب کنده وارد مسجد شود
و قیلَ یا ارضُ ابلَعى ماءَکِ
سر انجام گفته شد: اى زمین اب خود را فرو بر
 امام صادق (علیه‏السلام) در تفسیر این آیه‏ى شریفه فرمود
هنگامى که کشتى نوح به وسط مسجد کوفه رسید خدا به زمین فرمان داد که آب خودش را فرو ببرد
فَبَلَعَت ماءَها مِن مَسجِدِ الکُوفَةِ، کَما بَدَءَ الماءُ مِنهُ
پس زمین آب خودش را از مسجد کوفه فرو برد، چنان که در آغاز نیز از همان جا شروع شده بود
د. (و جَعَلنَا ابنَ مَریَمَ و اُمَّهُ آیَةً و آوَیناهُما اِلى رَبوَةٍ ذاتِ قرارٍ و مَعینٍ
ما عسیى بن مریم و مادرش را آیت و نشانه‏اى قرار دادیم و آنها را در سرزمین مرتفعى که داراى امنیت و آب جارى بود، جاى دادیم
امیرمؤمنان (علیه‏السلام) در تفسیر این آیه‏ى شریفه فرمودند
الرّبوةُ: الکوفَةُ، و القرارُ: المسَجِدُ، و المعَینُ: الفُراتُ
منظور از «رَبوة» (مکان مرتفع) «کوفه»، مقصود از «القَرارُ» (محل امن و آسایش) «مسجد کوفه»، و هدف از «معین» (آب روان و خوش گوار) همان «فرات» مى‏باشد

نشانه ‏هاى ظهور در مسجد کوفه

در منابع فراوانى فرو ریختن دیوار مسجد اعظم کوفه را در شمار نشانه‏هاى ظهور آخرین امام نور بر شمرده‏اند، که در برخى از احادیث به صورت شفاف بیان شده است
امام صادق (علیه‏السلام) در این رابطه مى‏فرماید
اذا هَدَمَ حائِطُ مَسجِدِ الکُوفَةِ مِماّ یَلى دارَ عَبدِ اللّهَ بنِ مَسعُودٍ، فَعِندَ ذلِکَ زَوالُ مُلکِ القَومِ و عندَ زَوالِهِ خُرُوجُ القائِمِ (عجّل‏اللّه‏تعالى‏فرجه‏الشّریف
هنگامى که دیوار مسجد کوفه از سمت خانه‏ى عبدالله بن مسعود فرو بریزد، سیطره‏ى قوم از بین مى‏رود و هنگامه‏ى ظهور قائم (عجّل‏اللّه‏تعالى‏فرجه‏الشّریف) فرا مى‏رسد
علامه‏ى مجلسى از صاحب «العدد القویّه» نقل کرده که دیوار مسجد کوفه فرو ریخت و این نشانه به وقوع پیوست ، صاحب تاریخ کوفه نیز مى‏گوید: قسمتى از دیوار مسحد کوفه از سمت خانه‏ى مختار فرو ریخت و یوسف بن عمر آن را ساخت
یکى دیگر از نشانه‏هاى ظهور کشتار دسته جمعى در نزد مسجد کوفه است
امام صادق (علیه‏السلام) در این رابطه مى‏فرماید
اِنَّ لِوُلدِ فُلانٍ عِندَ مَسجِدِ کُم - یعنى مسجد الکوفة - لَوَقعَةً عَرُبَة، یُقتَلُ فیها اربَعَةُ آلافٍ مِن بابِ الفیلِ الى اصحابِ الصّابُونِ
براى فرزندان فلان، در روز جمعه‏اى در نزد مسجد شما )مسجد کوفه( حادثه‏اى هست که در آن در میان باب فیل تا اصحاب صابون، 4000 نفر کشته مى‏شود، از این رهگذر از این مسیر به شدت دورى بجویید

مسجد کوفه ستاد اقامه جمعه و جماعت حضرت

ستاد اقامه جمعه و جماعت حضرت بقیة اللَّه (عجّل‏اللّه‏تعالى‏فرجه‏الشّریف
روزگارى مسجد کوفه محل برگزارى جمعه و جماعت میر هدایت، شاه ولایت، حضرت على (علیه‏السلام) بود، روزگارى بس دراز نیز محل اقامه‏ى جمعه و جماعت آخرین سفیر الهى خواهد بود
امیرمؤمنان (علیه‏السلام) در یک خطبه‏ى طولانى به تفصیل از ویژگیهاى مسجد کوفه سخن گفته مى‏فرماید
اى اهل کوفه خداوند به شما نعمت‏هایى عطا فرموده که به هیچ کس عطا نکرده است. از برترى محل برگزارى نماز شما این است که اینجا خانه‏ى آدم، خانه‏ى نوح، خانه‏ى ادریس، عبادتگاه حضرت ابراهیم خلیل و عبادتگاه برادرم حضرت خضر (علیه‏السلام) بود و امروزه محل عبادت و مناجات من است.
سپس در ادامه فرمود
وَلَیأتِیَنَّ عَلَیهِ زَمان یَکوُنُ مُصَلَّى المَهدَىّ (علیه‏السلام) مِن وُلدى و مُصَلّى کُلِّ مؤمِنٍ. و لا یَبقى عَلىَ الاَرضِ مُؤمِنٌ اِلاّ کانَ بهِ، او حَسنَّ قَلبُهُ اِلَیه
براى مسجد کوفه زمانى فرا مى‏رسد که محل برگزارى نماز حضرت مهدى (عجّل‏اللّه‏تعالى‏فرجه‏الشّریف) از تبار من، محل عبادت هر مؤمن مى‏شود. هیچ مؤمنى در روى زمین نمى‏ماند جز این که به این مسجد بیاید، یا قلب اش براى این مسجد پربزند
امیرمؤمنان (علیه‏السلام) گشت و گزارى در سرزمین فعلى نجف داشتند، از توسعه‏ى روز افزون کوفه صحبت کردند و فرمودند
در سرزمین حیره مسجدى با 500 در ساخته مى‏شود که نماینده‏ى حضرت قائم (عجّل‏اللّه‏تعالى‏فرجه‏الشّریف) در آن نماز مى‏گذارد، زیرا مسجد کوفه براى آنها گنجایش نخواهد داشت
و در آن دوازده امام عادل، امامت مى‏کند
راوى پرسید: آیا مسجد کوفه گنجایش آن همه جمعیت را مى‏خواد داشت؟
فرمود
تُبنى لَهُ اَربَعُ مَساجِدَ، مَسجِدُ الکوُفَةِ اَصغَرُها و هذا و مَسجِدان فى طَرَفىِ الکُوفَة مِن هذَا الجانَبَ
براى آن حضرت چهار مسجد ساخته مى‏شود که مسجد کوفه کوچک‏ترین آنها خواهد بود، و این مسجد (مسجد حیره با 500 در) و دو مسجد در دو طرف کوفه، از این سمت. (با دست مبارک اشاره فرمودند به سوى بصره و نجف
امام صادق (علیه‏السلام) در این رابطه مى‏فرماید
اذا قامَ قائَمُ آلِ مُحمّدٍ (علیه‏السلام) بَنى فى ظَهرِ الکُوفَة مَسجِداً لَهُ اَلفُ بابٍ، و اتّصَلَت بُیُوتُ اَهلِ الکوُفَةِ بِنَهرى کربَلا
هنگامى که قائم آل محمد (علیه‏السلام) قیام کند در پشت کوفه مسجدى تاسیس مى‏کند که 1000 در دارد و خانه‏هاى کوفه به دو رود کربلا متصل مى‏شود

مسجد کوفه محل دادرسی حضرت پس از ظهور

روزگارى مسجد اعظم کوفه مرکز داورى و دادرسى مولاى متقیان امیر مومنان (علیه‏السلام) بود به هنگام ظهور نیز مرکز داورى و دادرسى فرزند برومنداش حضرت بقیة اللَّه (عجّل‏اللّه‏تعالى‏فرجه‏الشّریف) خواهد بود.
ششمین امام نور در این رابطه مى‏فرماید:
دارُ مُلِکِه الکُوفَةُ وَ مَجلِسُ حُکمِهِ جامِعُها
مرکز حکومت او، کوفه، و مرکز قضاوت و دادرسى او مسجد اعظم کوفه مى‏باشد
پایگاه تبلیغاتى امام زمان (عجّل‏اللّه‏تعالى‏فرجه‏الشّریف
روزگارى شیفتگان خاندان عصمت و طهارت در مسجد اعظم کوفه پیروان منبر امیر بیان، مولاى متقیان (علیه‏السلام) گرد آمده، از بیانات درُر بارش کسب نور مى‏کردند، در هنگامى ظهور نیز در پیرامون منبر آخرین امام نور گرد آمده از سخنان گهر بارش فیض مى‏برند.
امام صادق (علیه‏السلام) در این رابطه مى‏فرماید:
کأنّى اَنظُرُ اِلىَ القائِمِ عَلى مِنبَر الکُوفَةِ وَ حَولَهُ اصحابُهُ، ثَلاثُ مائَة و ثَلاثَة عَشَرَ رَجُلا عِدَّةَ اهلِ بَدر، وَ هُم اَصحابُ الألوِیَة، و هُم حُکّامُ اللَّهِ فى أرضِهِ عَلى خَلقِهِ
گویى به سوى قائم (علیه‏السلام) مى‏نگرم که بر فراز منبر مسجد کوفه قرار گرفته، تعداد 313 تن یاران‏اش در اطراف او حلقه زده‏اند. که پرچم داران و فرمان روایان خداوند برفراز گیتى در میان بندگان خداى‏اند.
امام باقر (علیه‏السلام) در همین رابطه مى‏فرماید:
یَدُخُل المَهدَىُّ (عجّل‏اللّه‏تعالى‏فرجه‏الشّریف) الکوفُوفَة وَ بها ثَلاثُ رایات قَد اضطَرَبَت، فَیَصطفّوُا لَهُ و یَدخُلُ حَتّى یَاتِىَ المِنبَرَ، فَیخطُبُ فَلا یَدرىِ النّاسُ ما یَقوُلُ مِنَ البُکاء
مهدى (علیه‏السلام) وارد کوفه مى‏شود سه گروه درگیر در یک صف براى او گرد آیند، او بر فراز منبر قرار گرفته، خطبه مى‏خواند، مردم آن قدر اشک شوق مى‏ریزد که متوجه سخنان او نمى‏شوند.
ابان بن تغلب گوید: در محضر امام صادق (علیه‏السلام) در ناحیه‏ى کوفه بودم. در سه نقطه پیاده شدند و در هر نقطه دو رکعت نماز گزاردند، در توضیح آن سه نقطه فرمودند: یکى از آنها محل قبر امیر الؤمنان (علیه‏السلام) و دیگرى محل نهادن سر مقدس امام حسین )علیه‏السلام( بود، اما سّومى
و الثّالِثُ مَوضِعُ القائِمِ (علیه‏السلام)
سومى محل منبر حضرت قائم (علیه‏السلام) بود.

آغاز غیبت و داستان سرداب

پس از در گذشت و یا شهادت امام حسن(ع), ماموران خلیفه عباسى حرکت گسترده اى را آغاز کردند و به جست و جوى فرزند و جانشین آن حضرت پرداختند(1). در هر جا که احتمال وجود امام زمان(ع) را مى دادند, حضور مى یافتند. هدف آنان از هجوم به منزل امام حسن(ع) و اذیت و آزار بنى هاشم, دستگیرى و قتل فرزند امام حسن(ع) بود. این پیگیرى خطرى بزرگ براى آینده امامت بود, که با قد رت و حکمت پروردگار مهدى(ع) از نظرها پنهان گردید و از خطرها به دور ماند
در آغاز غیبت, میان علما و دانشمندان اختلاف است. سه نظر در آن وجود دارد
گروهى مانند شیخ مفید(ره) آغاز غیبت صغرا را از هنگام ولادت حضرت مهدى(ع) به شمار آورده اند(2); زیرا از همان سالهاى آغازین ولادت, آن حضرت غیبت نسبى داشت و شمارى اندک از یاران, وى را مشاهده کردند
بنابراین نظر, دوره غیبت صغرا تقریباً 74 سال مى شود, یعنى از آغاز ولادت, تا پایان سفارت آخرین سفیر حضرت
برخى بر آنند که غیبت صغرا, از سال 260 ه. ق. یعنى سال درگذشت امام حسن(ع) آغاز شد و این مدت, تا شروع غیبت کبرا, دوران آمادگى شیعیان و اُنس آنان به جدایى از امام زمان(ع) نام گرفت. این دوران تقریباً هفتاد ساله, غیبت همه جانبه نبود. سفیرانى رابط بین امام ومردم بودند و مردم با واسطه, پرسشهاى دینى و دنیایى خود را از آن حضرت دریافت مى کردند
گروهى آغاز غیبت امام(ع) رااز زمانى مى دانند که ماموران خلیفه به منزل حضرت در سامرا, هجوم آوردند, تا وى را دستگیر کنند و آن حضرت در آن هنگام, در سرداب و همان جا, از دیده ها پنهان شد و تاکنون, در آن جا, بدون آب و غذا زندگى مى کند و روزى از آن جا ظهور خواهد کرد
این داستان چنان شهرت یافته که وى را (صاحب سرداب) لقب داده اند(3
در پاسخ این سخنان باید گفت: در منابع شیعى و کتابهاى امامیه, هیچ نامى از (سرداب) نیست. نویسندگان اهل سنت در نوشته هاى خود بر این نظر اصرار مى ورزند ومتائسفانه این مسائله دستاویز حمله نا آگاهانه برخى از آنان به تشیع گردیده است(4). پنداشته اند که شیعیان در میانه سرداب, امام خودرا مى جویند و ظهورش را از آن نقطه انتظار مى کشند; از این روى, تهمتهایى به شیعه زده اند و زحمت مراجعه به منابع شیعى را در این زمینه به خود نداده اند
البته داستان حمله ماموران معتمد عباسى به منزل امام(ع) و برخورد آنان با آب فراوان و دیدن فردى که در گوشه اى نشسته و عبادت مى کند و سپس هجوم به طرف وى و ناکام شدن آنان از دستگیرى وى, در برخى از منابع شیعى آمده است, اما در این نقل, بر فرض صحت سند و دلالت آن: اولاً, از (سرداب) نامى برده نشده است ثانیاً, حمله دیگرى که از ناحیه معتمد صورت گرفته خلاف آن چیزى را که اهل سنت مى گویند, ثابت مى کند زیرا بنابراین نقل, امام(ع) آن محلّ را ترک کرد و از پیش چشم ماموران گریخت و در نتیجه, در سرداب نیست (5
منشائ خرده گیریهاى نا آگاهانه برخى به شیعه, در این زمینه, آن است که شیعیان به بخشى از حرم عسکریین در سامرا, یعنى (سرداب) احترام و توجه خاصى دارند و آن را زیارت مى کنند. خاطره هاى امامان خویش را گرامى مى دارند و آن مکان را مورد عنایت قرار مى دهند. و این نه به خاطر آن است که امام زمان(ع) دراین جا مسکن گزیده است و زندگى مى کند, بلکه از آن جهت که زمانى مرکز عبادت و سکونت چند تن از امامان راستین تشیع بوده است
و ما حب الدیار شقفن قلبى ولکن حبّ من سکن الدیار گذشته از این, بر اساس احادیث فراوانى که در منابع شیعى وجود دارد, شیعیان بر این باورند که امام زمان(ع) در میان مردم در رفت و آمد است و در مراسم حج و مانند آن شرکت مى جوید و مانند یوسف که برادرانش را مى شناخت وآنان وى را نمى شناختند, دوستان خویش را مى شناسد و...(6) بنابراین, داستان غیبت حضرت مهدى(ع) در سرداب سامرا و زندگى کردن حضرت در آن مکان, بهتان و دروغى بیش نیست و هیچ یک از بزرگان شیعه, چنین باورى نداشته و ندارند
-----------------------------------------------------
(1)(اصول کافى), ج505/1
(2) (ارشاد), مفید, ج340/2
(3) (اتفاق در مهدى موعود), سید اکبر قرشى62/ـ 111
(4) (منتخب الائثر فى الائمام الثانى عشر), صافى گلپایگانى 372/, داورى, قم
(5) (کتاب الغیبة), شیخ طوسى;248/ (بحار) ج51/52
(6) (کتاب الغیبة), شیخ طوسى164